ZESPÓŁ FILIPPI (ZF)

• syndaktylia typu I z mikrocefalia i niepełnosprawnością intelektualną

Do tej pory w literaturze opisano 26 przypadków ZF.

Nie zostało jeszcze określone podłoże genetyczne ZF.

Brak jest specyficznych badań genetycznych u dzieci z objawami klinicznymi zespołu Filippi. Jednak każde dziecko z podejrzeniem lub rozpoznaniem klinicznym ZF powinno być skierowane do Poradni Genetycznej i powinno mieć wykonane badanie cytogenetyczne oraz ewentualnie badania molekularne według zaleceń lekarza genetyka.

Większość dzieci z ZF rodzi się z hipotrofią (niedoborem wzrostu i masy ciała), która najczęściej jest już diagnozowana podczas życia wewnątrzmacicznego (hipotrofia wewnątrzmaciczna).

Osiowe objawy ZF obejmują:

• obustronną syndaktylię (zrost) palców dłoni i stóp (najczęściej 3 i 4 palca dłoni oraz 2 i 3, czasem także 4 palca stopy)
• opóźnienie rozwoju psychoruchowego z niepełnosprawnością intelektualną (umiarkowana do głębokiej)
• wnętrostwo (niezstąpienie jąder do worka mosznowego) u chłopców
• charakterystyczną dysmorfię twarzoczaszki: małogłowie, wydatna i szeroka nasada nosa z hipoplazją  skrzydełek nosa

Inne cechy dysmorficzne obserwowane u pacjentów z ZF to:

• szerokie czoło
• krótka rynienka nosowo-wargowa
• wąskie wargi
• rozszczep podniebienia
• hipertrychoza (nadmierne owłosienie ciała)
• pojedyncza bruzda dłoniowa, klinodaktylia

Ponadto u pacjentów z ZF stwierdza się:

• niedobór wzrostu i masy ciała
• zaburzenia w obrębie układu kostno-stawowego: zmiany radiologiczne w obrębie paliczków, kości śródręcza i śródstopia oraz kości przedramienia, polidaktylia
• zaburzenia neurologiczne: padaczka, ruchy dystoniczne, zmiany napięcia mięśniowego
• zmiany budowy anatomicznej mózgowia: poszerzenie przestrzeni podpajęczynówkowej, poszerzenie komór bocznych mózgu, powiększenie zbiornika wielkiego mózgu
• opóźniony rozwój mowy
• zaburzenia okulistyczne: obniżona ostrość widzenia, żylaki oczodołu z wytrzeszczem oka, atrofia (zanik) nerwu wzrokowego
• zaburzenia kardiologiczne: ubytek przegrody międzykomorowej (VSD)
• nieprawidłowości struktury włosów i zębów oraz zaburzenia ortodontyczne

• zespół Scotta
• zespół Zerresa
• zespół Griega

Przypuszcza się, że ZF dziedziczy się w sposób autosomalny recesywny, co oznacza, że obydwie z dwóch posiadanych kopii genu (potencjalnie przyczynowego) muszą być zmutowane żeby pojawił się typowy obraz zespołu.

Autosomalny recesywny sposób dziedziczenia wiąże się z 25%-owym ryzykiem urodzenia kolejnego dziecka z ZF. Natomiast ryzyko, że kolejne dziecko będzie zdrowym nosicielem jednej kopii zmutowanego genu wynosi 50%.

Ultrasonografia płodu może wykazać hipotrofię (niedobór wzrostu i masy) wewnątrzmaciczną, jednak jest to objaw niespecyficzny występujący w bardzo wielu zespołach genetycznych i innych zaburzeniach.

Ze względu na nieokreślone podłoże genetyczne ZF nie ma możliwości wykonania badań prenatalnych w 100% wykluczających lub potwierdzających rozpoznanie.

W okresie noworodkowym należy wykluczyć istotne wady narządowe wykonując:

• USG serca
• USG jamy brzusznej
• USG przezciemieniowe
• w przypadku rozszczepu podniebienia należy zapewnić odpowiednią opiekę specjalistyczną oraz właściwą technikę karmienia noworodka

• dokładna ocena stanu neurologicznego dziecka z określeniem zaburzeń i dysfunkcji
• określenie wskazań do rehabilitacji
• w przypadku padaczki – odpowiednie postępowanie diagnostyczne (badanie EEG) i terapeutyczne (farmakoterapia) oraz regularna kontrola efektów leczenia
• zalecane jest wykonanie badania rezonansu magnetycznego (NMR) mózgu, szczególnie w przypadku wystąpienia zaburzeń neurologicznych oraz nieprawidłowości budowy mózgoczaszki (np. małogłowie, płaskogłowie, asymetryczna czaszka)

• regularna kontrola parametrów wzrostu i masy ciała
• ocena rozwoju psychoruchowego dziecka (osiąganie tzw. Kroków, czy kamieni milowych jak: siadanie, raczkowanie, pierwsze słowa, itp.)

WAŻNE !!! Opóźniony rozwój psychoruchowy jest wskazaniem do wprowadzenia wczesnego wspomagania rozwoju dziecka (tzw. wczesna interwencja) mającego na celu kompleksową intensywną stymulację jego rozwoju. W skład zespołu zajmującego się dzieckiem wchodzi pedagog, psycholog, rehabilitant ruchowy, czasem także logopeda muzykoterapeuta i inni terapeuci.

WAŻNE !!! Pedagog i/lub psycholog opiekujący się dzieckiem z ZF dokonuje oceny sprawności intelektualnej i na jej podstawie dostosowuje program nauczania odpowiedni do potrzeb dziecka. W znacznej większości przypadków dzieci z ZF wymagają szczególnej pomocy podczas nauki przedszkolnej i szkolnej.

• ocena wskazań i możliwości operacyjnej korekcji syndaktylii palców dłoni i stóp (konieczne uprzednie wykonanie zdjęcia rentgenowskiego)
• w przypadku wnętrostwa u chłopców – diagnostyka (USG), obserwacja i ewentualne leczenie operacyjne niezstąpionych jąder

• odpowiednie dalsze postępowanie diagnostyczno-terapeutyczne w przypadku stwierdzenia wady serca w okresie noworodkowym

• regularne badanie okulistyczne z kontrola ostrości wzroku
• dokładna ocena tylnego bieguna oka
• poszerzona diagnostyka okulistyczna w przypadku niepokojących objawów jak jednostronny wytrzeszcz oka, nagłe zaniewidzenie, szybko postępujące niedowidzenie i inne

• Wskazana jest kontynuacja niezbędnego leczenia specjalistycznego.
• W większości przypadków osoby dorosłe z ZF wymagają opieki rodziców, opiekunów lub instytucji opiekuńczych zajmujących się osobami z niepełnosprawnością.

Zasoby internetowe

http://rarediseases.info.nih.gov/GARD/QnASelected.aspx?diseaseID=62#5279

Piśmiennictwo

1. Battaglia A, Filippi T, Pusceddu S, Williams CA. Filippi syndrome: further clinical characterization. Am J Med Genet 2008;146A:1848-1852.
2. Heron D, Billette de Villemeur T, Munnich A, Lyonnet S. Filippi syndrome: a new case with skeletal abnormalities. J Med Genet 1995;32:659-661.
3. Syndactyly type I with microcephaly and mental retardation (%272440 ) w http://omim.org/entry/272440
4. Williams MS, Williams JL, Wargowski DS, Pauli RM, Pletcher BA. Filippi syndrome: report of three additional cases. Am J Med Genet 1999;87:128-133.

                                                                                                                                                                  opracowała  Magdalena Cabała