Gigantyzm mózgowy

Częstość występowania zespołu Sotosa nie została ostatecznie określona. Szacuje się, że jest ona znacznie większa niż 1:10000 – 1:14000, wynosi nawet 1:5000, a jej zaniżona wartość wynika najprawdopodobniej ze słabej rozpoznawalności i zgłaszalności.

Diagnostyka laboratoryjna zespołu Sotosa jest dostępna dopiero od około 10 lat, kiedy został zdefiniowany gen, którego mutacja odpowiada za rozwój objawów. Wcześniejszy brak możliwości diagnostycznych wpływał na znikomą rozpoznawalność, przez co częstość występowania może być zaniżona.

Podłoże genetyczne zespołu Sotosa zostało zdefiniowane dopiero na początku XXI wieku. Gen NSD1 odpowiedzialny za rozwój objawów zlokalizowany jest na ramieniu długim chromosomu 5 (5q35). Zmutowany gen NSD1 lub delecja regionu, w którym jest zlokalizowany gen NSD1, udaje się zdiagnozować u 90% chorych z kliniczną manifestacją zespołu, w pozostałych przypadkach możliwości diagnostyczne nie pozwalają na określenie charakteru mutacji. W takich przypadkach za rozwój charakterystycznych objawów odpowiedzialne są inne niezidentyfikowane geny. Wśród pacjentów pochodzących z Europy i USA u 80% z całej grupy stwierdza się mutacje punktowe w obrębie genu NSD1, które mają zróżnicowany charakter, zaś u 10% diagnozuje się mikrodelecje miejsca krytycznego 5q35. W społeczności japońskiej mikrodelecje diagnozuje się u co drugiego chorego, co wynika ze zmienności etnicznej.

Funkcja białka kodowanego przez gen NSD1 nie została ostatecznie zbadana, najprawdopodobniej reguluje procesy zachodzące w komórkach organizmu.

Zmiany genetyczne genu NSD1 obserwuje się nie tylko u pacjentów z zespołem Sotosa, niewielka część pacjentów z zespołem Weavera także posiada mutacje w lokalizacji 5q35. Oznacza to, że wykrycie mutacji w tym miejscu nie jest równoznaczne z rozpoznaniem zespołu Sotosa, musi być ono poparte obrazem klinicznym.

Dziedziczenie zmutowanego genu NSD1 jest autosomalnie dominujące, oznacza to, że jedna nieprawidłowa kopia genu (z dwóch) jest wystarczająca do wystąpienia charakterystycznych objawów.

Za rozwój zespołu Sotosa odpowiedzialne są zmiany genetyczne genu NSD1, które dzielimy na mutacje punktowe lub mikrodelecje. Do tej pory nie udało się określić znaczących różnic między nasileniem poszczególnych objawów wśród pacjentów posiadających odmienne zaburzenia genetyczne. Brak danych wynika ze stosunkowo mało licznych grup pacjentów. Jedynie u chorych posiadających mikrodelecje obejmujące duży obszar miejsca krytycznego zaobserwowano niższy wzrost i większy stopień niepełnosprawności intelektualnej w odniesieniu do pozostałych grupach.

Diagnostyka zespołu Sotosa jest dostępna (chociaż droga i nie we wszystkich rodzajach refundowana przez NFZ), badanie w kierunku mutacji i mikrodelecji genu NSD1 można wykonać w Poradniach Genetycznych w Polskich miastach akademickich, a także w zagranicznych laboratoriach. Pozytywny wynik badania laboratoryjnego uzyskuje się u 90% pacjentów i służy on potwierdzeniu diagnozy klinicznej lub rozwianiu wątpliwości co do rozpoznania w trudniejszych diagnostycznie przypadkach.

Rozwój dzieci z zespołem Sotosa jest nieprawidłowy. Prezentują one szereg zaburzeń, z których najbardziej charakterystyczne są:

• Znaczne przyrosty ciała na długość
• Zaawansowany wiek kostny
• Opóźnienie rozwoju psychoruchowego
• Charakterystyczny wygląd twarzy

• Wzrost i waga

Zdecydowana większość (ponad 90%) dzieci z zespołem Sotosa prezentuje nadmierny wzrost. Szybkość wzrastania jest największa w pierwszym roku życia (pod warunkiem niewystępowania lub prawidłowej terapii zaburzeń karmienia). W niemowlęctwie długość ciała osiąga wartości często powyżej 97 centyla, czyli powyżej maksymalnej dla danej populacji. Między 2 a 6 rokiem życia wzrost stabilizuje się na wysokim poziomie. W okresie dzieciństwa waga i obwód główki są także podwyższone, ale ich wartości są proporcjonalne do wzrostu. Rozwój fizyczny jest harmonijny, dziecko rośnie systematycznie, nie obserwuje się nagłych zrywów wzrastania. Dzieci są zazwyczaj szczupłe, posiadają natomiast bardzo duże ręce i stopy, nawet w odniesieniu do nadmiernego wzrostu. Na podstawie wysokiego wzrostu ciężko jest prorokować, jaka będzie ostateczna długość ciała chorego, ponieważ w okresie dojrzewania dochodzi do zahamowania wzrastania.

• Wiek kostny

Zaawansowany wiek kostny jest jednym z najczęstszych (75% pacjentów) objawów zespołu Sotosa. Określa się go na podstawie oceny kostnienia chrząstek wzrostowych kości ręki niedominującej (lewej u praworęcznych) uwidocznionych na zdjęciu rentgenowskim. Wiek kostny nie jest harmonijny, paliczki cechują się starszym wiekiem niż kości nadgarstka.

• Cechy dysmorficzne

Wygląd twarzy dzieci z zespołem Sotosa jest najbardziej charakterystyczny między 1 a 6 rokiem życia. Na jej obraz składają się cechy dysmorficzne, czyli anomalie w budowie poszczególnych elementów, które nie zaburzają prawidłowego funkcjonowania. Charakterystyczny fenotyp kształtują:

• Duża, długa głowa
• Wystająca żuchwa z wąską charakterystyczną bródką
• Wysokie, szerokie czoło
• Opóźniony wzrost włosów i przedwczesne wypadanie w okolicy czołowej i skroniowej
• Cechy te powodują, że obrys twarzy przypomina odwróconą gruszkę
• Hiperteloryzm, czyli szeroko rozstawione źrenice
• Szpara powiek ustawiona skośnie ku dołowi
• Zarumienione policzki
• Wysokie podniebienie
• Duże uszy
• Duże ręce i stopy

• Rozwój i zachowanie

Rozwój mowy u dzieci z zespołem Sotosa jest zazwyczaj opóźniony, ale jego stopień jest znacznie zróżnicowany i może korelować z późniejszym rozwojem funkcji poznawczych i poziomem inteligencji. Średni wiek, w którym dzieci wypowiadają pierwsze słowa został określony na 2,5 roku, w porównaniu do prawidłowego rozwoju jest on opóźniony o około 18 miesięcy. Opóźnienie mowy może być związane z niekorygowanym osłabieniem słuchu. W późniejszym wieku dzieci z zespołem Sotosa nierzadko jąkają się, wypowiadanie trudniejszych słów sprawia im trudność, prezentują monotonny głos.

Funkcje intelektualne u chorych z zespołem Sotosa są nieznacznie obniżone, średnia wartość IQ wynosi 74 (średnia dla populacji to 100). Wartości współczynnika IQ wahają się w granicach 21 – 103, czyli od wartości charakteryzujących niepełnosprawność intelektualną w stopniu znacznym do wartości zupełnie prawidłowych. Powoduje to, że rozwój każdego dziecka powinien być rozpatrywany indywidualnie, a program nauczania dostosowany do jego możliwości i umiejętności. Wielu pacjentów kończy szkoły publiczne i zdobywa

wykształcenie. Zaobserwowano, że zdobycie niektórych umiejętności sprawia chorym większe trudności. Problem stanowi dla nich zrozumienie czytanego tekstu czy wykonywanie działań matematycznych, ale możliwości edukacyjnego mieszczą się w bardzo szerokich granicach.

Trudności wychowawcze są jednym ze stałych zaburzeń obserwowanych u pacjentów z zespołem Sotosa, jednak ich profil i natężenie są cechą indywidualną każdego pacjenta. Jednym z charakterystycznych objawów jest tendencja do agresji, którą rozwijają dzieci około 2 roku życia. Napady złości kierowane są najczęściej przeciwko członkom rodziny. Mają negatywny wpływ na rozwój psychiczny i intelektualny pacjentów, często prowadzą do frustracji w życiu dorosłym.

Dzieci z zespołem Sotosa już od wczesnego dzieciństwa prezentują słabą koncentracją i deficyty uwagi. Mają one znaczny wpływ na życie domowe i szkolne. Dysproporcja między nadmiernym wzrostem, a ograniczonymi możliwościami intelektualnymi i niedojrzałością zachowania doprowadza do nadmiernych oczekiwań ze strony rodziców i nauczycieli. Prowadzi to do osłabienia relacji międzyludzkich, także z rówieśnikami, co w konsekwencji doprowadza do izolacji społecznej i trudności w nawiązywaniu kontaktu z innymi ludźmi.

Dzieci z zespołem Sotosa prezentują tendencję do obsesji i rutynowego podejścia do rozkładu dnia, który przejawia się np. wielokrotnym oglądaniem ulubionego filmu czy ciągłym powtarzaniem specyficznego wzoru w czasie zabawy. Sugeruje to tendencję do zachowań autystycznych, ale diagnoza autyzmu u dzieci z zespołem Sotosa jest rzadka. Mimo dążenia do systematyczności, pacjenci z zespołem Sotosa często prezentują lekkomyślne, porywcze zachowania, bez zastanowienia się nad konsekwencjami czy własnym bezpieczeństwem. W związku z ograniczonymi funkcjami intelektualnymi i zdolnościami motorycznymi ryzykowne zachowania mogą stanowić dla chorych duże niebezpieczeństwo.

Pacjenci z zespołem Sotosa często prezentują zaburzenia lękowe, fobie, które utrudniają codzienne funkcjonowanie.

• Zaburzenia neurologiczne

Hipotonia, czyli obniżone napięcie mięśniowe jest zaburzeniem towarzyszącym pacjentom z zespołem Sotosa przez całe życie. Objawy najbardziej nasilone są u noworodków, w późniejszych latach ulegają znacznej poprawie, ale utrzymują się. Zaburzenia koordynacji ruchowej nasilane są poprzez wpływ nadmiernego wzrostu i w znacznym stopniu utrudniają funkcjonowanie. „Duże” funkcje motoryczne, związane np. z poruszaniem upośledzone są w większym zakresie niż wykonywanie zadań precyzyjnych, np. pisania.

Hipotonia, słaba koordynacja i nadmierny wzrost powodują, że wiele czynności ruchowych sprawia im trudności i nie są zdolni do uprawiania większości dziedzin sportowych, co może nasilać ich poczucie wyobcowania. Jedną z dziedzin sportu, w której czują się dobrze jest pływanie.

Co ciekawe pomimo hipotonii odruchy głębokie (wywoływane młotkiem neurologicznym np. kolanowy albo ze ścięgna Achillesa) są żwawe i zdarza się, że towarzyszy im stopotrząs, czyli kilkukrotne mimowolne ruchy stopy. Objawy neurologiczne nie postępują, ale obserwowane są u każdego chorego, a ich nasilenie jest zróżnicowanie.

Napady padaczkowe są częste wśród dzieci dotkniętych zespołem Sotosa. We wczesnym okresie życia wielu pacjentów doświadcza napadów gorączkowych. Napady padaczkowe utrzymujące się przez dzieciństwo i lata młodzieńcze występują u co czwartego pacjenta z zespołem Sotosa.

Na podstawie obserwacji klinicznych stwierdzono zaburzenia układu współczulnego, ale nie zostały one potwierdzone badaniami naukowymi. U dzieci zaobserwowano niewytłumaczalne epizody pocenia się, zaczerwienienia twarzy i słabą kontrolę nad temperaturą.

Anomalie w budowie mózgowia są bardzo często. Niemalże każdy pacjent prezentuje niedorozwój ciała modzelowatego, często stwierdza się także poszerzenie układu komorowego czy jamistość przegrody przezroczystej.

• Wady układu sercowo-naczyniowego

Wrodzone wady serca u dzieci z zespołem Sotosa występują z częstością od 3 do 24%. Są to najczęściej ubytki przegrody międzyprzedsionkowej lub międzykomorowej, a także przetrwały przewód tętniczy (pełni ważną funkcję w krążeniu płodowym, ale po porodzie powinien ulegać samoistnemu zamknięciu). Wady serca są najczęściej nieme klinicznie i wykrywa się je jedynie podczas badań diagnostycznych.

Najczęściej spotykaną anomalią jest przetrwały przewód tętniczy. Nawet w połowie przypadków wymagana jest interwencja chirurgiczna, gdyż leczenie zachowawcze okazuje się nieskuteczne.

Sugeruje się, że wady serca częściej występują u chorych z dużymi delecjami miejsca krytycznego, które dominują w populacji japońskiej, ale zdarzają się także u chorych z  mutacjami punktowymi.

• Zaburzenia immunologiczne

Obniżenie odporności u dzieci z zespołem Sotosa objawia się najczęściej pod postacią nawracających zapaleń dróg oddechowych i ucha środkowego, które zostały udokumentowane u ponad 70% chorych. Przyczyn często powtarzających się infekcji poszukuje się w zmianach anatomicznych lub zaburzeniu fizjologicznych mechanizmów drenażu wydzieliny. Nawracające zapalenia ucha środkowego często doprowadzają do ubytków słuchu.

• Narząd wzroku

Zaburzenia narządu wzroku są dosyć częste wśród pacjentów z zespołem Sotosa. Szacuje się, że co drugi pacjent prezentuje nieprawidłowości, najczęściej jest to wada refrakcji – nadwzroczność powyżej 2 dioptrii (moc soczewek w okularach). Pacjenci często dotknięci są także zezem, który dotyczy około 40% z nich.

• Zaburzenia stomatologiczne

Zmiany stomatologiczne są częste u pacjentów z zespołem Sotosa. W ponad połowie przypadków obserwuje się przedwczesne wyrzynanie zębów, a u około 75% zmiany barwne oraz wzmożone próćhnica zębów. Częściej zdarzają się także zapalenia dziąseł i ropnie tej okolicy. Etiologia tych procesów nie została jednoznacznie określona, ale sugeruje się, że negatywny wpływ mogą mieć leki, które dzieci przyjmują w postaci syropów, np. antybiotyki bądź leki przeciwpadaczkowe.

Zdjęcia rentgenowskie ujawniły, że dosyć często pacjenci z zespołem Sotosa nie posiadają zawiązków zębów stałych.

• Nowotwory

Małe dzieci z zespołem Sotosa są bardziej niż ich rówieśnicy narażeni na wystąpienie choroby nowotworowej. Dane oparte na literaturze i obserwacji klinicznej wskazują, że problem ten dotyczy około 2% małych dzieci z zespołem Sotosa, nie dotyczy to dzieci starszych, nastolatków czy dorosłych z zespołem Sotosa. Wcześniejsze doniesienia wskazywały na zdecydowanie większy odsetek, ale obecnie uważa się, że ryzyko zostało przeszacowane. Jednak każde dziecko z zespołem Sotosa powinno mieć wykonywane regularne badania przesiewowe USG jamy brzusznej, morfologię krwi obwodowej, a przypadkach niepokojących powinno być skierowane do Poradni Onkologicznej. Pod względem histologicznym najczęściej stwierdza się:

• Guz Wilmsa, inaczej nephroblastoma, nerczak płodowy – złośliwy guz nerki
• Rak wątrobowokomórkowy – rzadki pierwotny guz wątroby
• Potworniak okolicy krzyżowej
• Neuroblastoma, czyli nerwiak płodowy
• Ostra białaczka limfoblastyczna
• Chłoniak nieziarniczy
• Naczyniak
• Kostniakomięsak
• Ziarniniak olbrzymiokomórkowy żuchwy

Guzy onkologiczne u dzieci z zespołem Sotosa prezentują szerokie zróżnicowanie pod względem położenia i budowy histologicznej. Zmiany nowotworowe występują z podobną częstością jak w innych zespołach genetycznych charakteryzujących się nadmiernym wzrostem. W związku z tym jedna teoria mówi, że powodem ich rozwoju jest wzmożony wzrost komórek zanim rozwiną się mechanizmy regulacji podziałów komórkowych i ich różnicowania. Skłonność do nowotworzenia wśród chorych z zespołem może także wynikać z mutacji genu supresorowego tzw. antyonkogenu,  który prawidłowo reguluje procesy podziału komórek i programowanej śmierci.

• Układ mięśniowo-szkieletowy

Przyczyny komplikacji ortopedycznych należy poszukiwać w hipotonii, dużych rozmiarach ciała i wiotkich więzadłach. Najczęstszym schorzeniem są deformacje stóp, które dotyczą około połowy pacjentów z zespołem Sotosa. Zakres ciężkości objawów jest duży, a zmiany te są często bagatelizowane co w późniejszym wieku doprowadza do trudności w poruszaniu się.

Wady postawy są także częste, kifoskoliozę (skrzywienie boczne kręgosłupa połączone z wygięciem odcinka piersiowego ku tyłowi) diagnozuję się u ponad 40% pacjentów. Do wad rozwojowych należą także: zwichnięcie stawu biodrowego,  kolano koślawe (kąt między udem a podudziem jest większy od 180° od strony ciała w odniesieniu do jego osi) lub szpotawe (sytuacja odwrotna).

U dzieci z zespołem Sotosa obserwuje się relatywnie częste złamania kości. Zwiększony odsetek jest związany z duża ilością urazów spowodowanych słabą koordynacją ruchową. Badania gęstości kości nie wykazały możliwych przyczyn związanych ze zmianami struktury tkanki kostnej, które mogłyby predysponować do urazów.

Paznokcie chorych z zespołem są nadmiernie kruche.

• Układ pokarmowy

Dzieci z zespołem Sotosa prezentują tendencję do ciężkich zaparć, która występują u co dziesiątego pacjenta. Powodują one trudności związane z nauką korzystania z toalety.

• Układ moczowo-płciowy

Wady układu moczowo-płciowego u dzieci z zespołem Sotosa są częste i obejmują około 20% pacjentów. Noworodki męskie obciążone są wnętrostwem lub spodziectwem. Z zaburzeń stwierdza się także:

• Dwudzielną nerkę
• Brak nerki
• Refluks pęcherzowo-moczowodowy, czyli wsteczny odpływ moczu z pęcherza do moczowodów wbrew fizjologicznemu kierunkowi
• Zwężenie połączenia miedniczkowo-moczowodowego, czyli miejsca w którym struktury nerki przechodzą w moczowód
• Torbiele (cysty) nerek

Zapalenia dróg moczowych są częste u dzieci z zespołem Sotosa, zarówno u dziewczynek jak i chłopców. Wynikają najczęściej z zaburzeń anatomicznych i wstecznego odpływu moczu z pęcherza moczowego do moczowodów. Nawracające zapalenie dotyczą co piątego pacjenta ze zdiagnozowanym zespołem.

• Wzrost i waga

Ostateczny wzrost chorych z zespołem Sotosa jest zależny od wzrostu rodziców. Normalizacja długości i masy ciała w okresie dojrzewania związana jest najprawdopodobniej z przedwczesnym zarastaniem chrząstek wzrostowych kości długich, przez co ich wydłużanie zostaje uniemożliwione. Wzrost kobiet z zespołem Sotosa wynosi średnio 173cm (w populacji średni wzrost to 163cm), ale jest on jedynie o 6cm większy od przewidywalnego wzrostu ustalonego na podstawie długości ciała rodziców.

W przypadku mężczyzn z zespołem Sotosa ich wzrost nie jest możliwy do przewidzenia, zazwyczaj osiągają wartości wyższe niż populacyjne. Średni wzrost wynosi 184cm i jest on większy średnio o 11cm (zakres różnicy: 5-20cm) od prorokowanej wartości, ustalonej na podstawie wzrostu rodziców.

• Dojrzewanie

Wśród dziewcząt z zespołem Sotosa obserwuje się tendencje do wczesnego dojrzewania, pierwsza miesiączka pojawia się około 13 roku życia. W czasie pokwitania dochodzi do zarośnięcia chrząstek wzrostowych i zahamowania procesu wzrastania. Wiąże się to ze stabilizacją wzrostu kobiet na poziomie zbliżonym do wzrostu rodziców. Dziewczęta, które rozpoczynają okres pokwitania w późniejszym wieku osiągają wzrost ostateczny powyżej 97 centyla (czyli wartości uznawanej za maksymalną dla populacji).

Chłopcy z zespołem Sotosa nie prezentują określonego wieku, w którym rozpoczynają okres dojrzewania, nie jest on związany w wiekiem kostnym. Dlatego też, wzrost dorosłych mężczyzn obciążonych zespołem jest trudny do przewidzenia i waha się w dużych granicach. Częściej spotyka się nadmierny wzrost niż u kobiet.

• Zaburzenia psychologiczne i psychiatryczne

Dane na temat zaburzeń zachowania dorosłych z zespołem Sotosa są uboższe niż dotyczące dzieci. Problemy psychologiczne w dojrzałym wieku mają tendencję do normalizacji, mimo że są potęgowane przez naiwność i niedojrzałość. Wielu dorosłych pacjentów izoluje się społecznie, mają trudności w budowaniu relacji międzyludzkich i często życie spędzają w samotności. Niektórzy chorzy wymagają pomocy psychiatrycznej, najczęstszym problemem z którym zmagają się dorośli z zespołem Sotosa są zaburzenia obsesyjno-kompulsywne.

• Płodność

Dorośli pacjenci z zespołem Sotosa cieszą się względnie dobrym zdrowiem, a ich płodność najczęściej nie jest zaburzona. Z powodu niepełnosprawności intelektualnej edukacja seksuologa jest trudna, a pacjenci nie zdobywają odpowiedniej wiedzy. Trudności w nawiązywaniu relacji międzyludzkich powodują, że dorośli z zespołem Sotosa nie czują się gotowi na tworzenie długotrwałych związków i wychowywanie dzieci.

Kobiety z zespołem Sotosa w starszym wieku mogą stać się niepłodne z powodu nieregularnych cyklów miesiączkowych.

Rodzinny gigantyzm (rodzinny nadmierny wzrost)

Sporadyczny gigantyzm

Zespół Bannayana-Rileya-Ruvalcaby

Zespół Beckwitha-Wiedemanna

Zespół Marshalla-Smitha

Zespół MOMO

Zespół Nevo

Zespół Perlmana

Zespół Seipa-Berardinelliego

Zespół Simpsona-Golabi-Behmel

Zespół Weavera

Niedobór receptorów ACTH

Wrodzony przerost nadnerczy

Aktywny hormonalnie guz przysadki, nadnerczy lub gonad

Rodzinne przedwczesne dojrzewanie

Zespół Klinefeltera

Zespół Sanfillippo

W większości przypadków zespół Sotosa spowodowany jest mutacją de novo, czyli nowo powstałą. Oznacza to, że chorzy są jedynymi osobami w rodzinie obciążonymi chorobą. W niewielkiej ilości, około 5-10% przypadków zespół przekazywany jest w rodzinie. Charakteryzuje się dziedziczeniem autosomalnym dominującym, tzn. wystarczy jedna (z dwóch) zmutowana kopia genu, aby chory prezentował objawy. W związku z występowaniem rodzinnego dziedziczenia ważne jest, by w przypadku stwierdzenia zespołu u dziecka zdiagnozować także jego rodziców. Cechy dysmorficzne u dorosłych są słabo wyrażone, wzrost często w normie, a niepełnosprawność intelektualna nie jest stałą cechą, dlatego kluczowy jest wywiad i obejrzenie zdjęć z dzieciństwa rodziców. Poza tym nasilenie objawów jest znacznie większe w kolejnych pokoleniach, dlatego badanie rodziców powinno zostać przeprowadzone bardzo skrupulatnie.

Z uwagi na to, że mutacja warunkująca powstanie zespołu Sotosa pojawia się w zdecydowanej większości przypadków de novo, ryzyko urodzenia kolejnego dziecka obciążonego chorobą jest bardzo małe. Po wykluczeniu rodzinnego występowania zespołu szacuje się, że prawdopodobieństwo takiego zdarzenia wynosi mniej niż 1%. Jest ono wyższe niż populacyjne, co wynika z trudności związanych z ewentualnym rozpoznaniem zespołu u rodziców. Nie stwierdzono mozaikowatości germinalnej, czyli występowanie zmutowanego genu jedynie w gonadach (jądrach lub jajnikach), w których produkowane są komórki rozrodcze. W przypadku mozaikowatości germinalnej pacjent nie prezentuje objawów choroby, ale może przekazać zmutowany gen potomstwu, co spowoduje wystąpienie choroby u dziecka. Takiej sytuacji nie zaobserwowano w przypadku zespołu Sotosa.

Chorzy obciążeni zespołem Sotosa są płodni i mogą posiadać potomstwo. Ze względu na dziedziczenie autosomalne dominujące genu NSD1 prawdopodobieństwo przekazania choroby dziecku wynosi 50%, niezależnie od tego który z rodziców obciążony jest mutacją. Ryzyko obciążenia jest rozważane indywidualnie dla każdego potomka. Oznacza to, że zespół może wystąpić u każdego dziecka, niezależnie od płci z prawdopodobieństwem ½.

Diagnostyka prenatalna zespołu Sotosa jest możliwa. W przypadku występowania obciążenia w rodzinie sytuacja jest dosyć oczywista, ponieważ wiadomo jakiej mutacji należy poszukiwać u potomka. Materiał genetyczny płodu pobiera się w wyniku zabiegu amniopunkcji, który wykonuje się optymalnie między 15 a 18 tygodniem ciąży. Polega on na nakłuciu powłok brzucha i pobraniu płynu owodniowego, w którym znajdują się komórki płodu. Badanie genetyczne wykonywane jest takimi samymi metodami jak w czasie diagnostyki u dzieci. Prawdopodobieństwo potwierdzenia mutacji lub delecji wynosi około 90%, oznacza to, że u co 10 pacjenta nie dochodzi do potwierdzenia choroby przy użyciu badania laboratoryjnego i mimo negatywnego wyniku dziecko może w przyszłości rozwinąć objawy charakterystyczne dla zespołu Sotosa.

Porada dla kobiety ciężarnej, która ma dziecko z zespołem Sotosa bez określenia przyczyny (zespół nie jest potwierdzony w obiektywnym badaniu genetycznym) jest znacząco trudniejsza.

Diagnostyka prenatalna może nie wykazać zaburzeń rozwoju płodu. Wynik testu potrójnego, który wykonywany jest z krwi matki może być nieprawidłowy. Nie jest to jednak badanie wykonywane profilaktycznie, ponieważ jego rezultat nie jest specyficzny ani miarodajny. Badaniem, które ma na celu rozwianie wątpliwości dotyczących nieprawidłowego wyniku testu potrójnego jest badanie cytogenetyczne z komórek płynu owodniowego pobranego drogą amniopunkcji. Badanie cytogenetyczne pozwala ocenić ilość i budowę chromosomów pacjenta, może wykazać zaburzenia liczby i duże zmiany strukturalne, ale nie wykazuje mutacji punktowych czy mikrodelecji. W przypadku zespołu Sotosa wynik będzie prawidłowy. Diagnostyka prenatalna zespołu Sotosa u kobiety nieobciążonej wywiadem rodzinnym jest praktycznie niemożliwa najczęściej z powodu braku wskazań do podjęcia badań genetycznych.

Problemy z przyjmowaniem pokarmu są typowe dla noworodków z zespołem Sotosa. Za główną przyczynę uznaje się obniżone napięcie mięśniowe, czyli hipotonię. Brak koordynacji między odruchem ssania i połykania może być bardzo nasilony. W przypadkach kiedy noworodki nie przyjmują pokarmu naturalną drogą, zaleca się karmienie przy pomocy sondy żołądkowej, czyli rurki wprowadzonej przez nos do żołądka. Takie postępowanie wymagane jest u 25-40% noworodków urodzonych o czasie z zespołem Sotosa. Wśród wcześniaków odsetek ten jest znacznie większy.

WAŻNE!! Pokarm wprowadzany przez sondę żołądkową powinien być odpowiednio dobrany, aby zapewnić dzieciom prawidłowy dowóz wartości energetycznych i odżywczych.

Jednym z częstych objawów obserwowanych u pacjentów zaraz po urodzeniu jest zmniejszone napięcie mięśni, czyli hipotonia. W przypadku zaobserwowania objawów nadmiernej wiotkości mięśni należy skonsultować się z neurologiem dziecięcym. Lekarz może zlecić specjalistyczną pomoc rehabilitanta czy fizjoterapeuty, który przy pomocy ćwiczeń wzmocni odpowiednie partie mięśni, dzięki czemu rozwój funkcji motorycznych będzie bardziej harmonijny.

Drgawki u niemowlęcia powinny wzmóc czujność opiekunów i lekarza pierwszego kontaktu. Napady mogą wiązać się jedynie z podwyższoną temperaturą ciała, ale w połowie przypadków rozpoznaje się u dzieci padaczkę, która powinna podlegać terapii farmakologicznej.

Wodogłowie wiąże się z występowaniem nadmiernego ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego. Długoterminowe leczenie polega na chirurgicznym założeniu zastawki w przestrzeni otaczającej mózgowie, za pomocą której regulowane jest ciśnienie płynu w mózgowiu. Nadmiar jest odprowadzany do jamy otrzewnej znajdującej się w jamie brzusznej za pomocą specjalnej rurki wszczepionej pod skórą.

WAŻNE!! Stwierdzenie poszerzenia komór mózgowia w badaniu obrazowym nie zawsze wiąże się z podwyższonym ciśnieniem płynu mózgowo-rdzeniowego. Może być to wada anatomiczna charakterystyczna dla zespołu Sotosa.

Stwierdzenie obniżonego napięcia mięśniowego u noworodków i niemowląt powinno skłonić do poszukiwania pomocy rehabilitacyjnej. Odpowiednie ćwiczenia pomogą dziecku rozwinąć prawidłową koordynację procesu ssania i połykania, dzięki czemu możliwe będzie wcześniejsze wprowadzenia naturalnej drogi karmienia. Terapia pomoże dziecku wzmocnić odpowiednie partie mięśni, dzięki czemu nauka poruszania sprawi mu mniej trudności.

Noworodki, zwłaszcza wcześniaki narażone są na ciężkie zapalenia płuc. Każda infekcja u tych dzieci niesie duże ryzyko zaburzeń oddychania oraz drgawek gorączkowych, dlatego powinny być one objęte opieką specjalisty neonatologa.

WAŻNE!! Przedłużona żółtaczka noworodkowa wymaga leczenia na oddziale noworodkowym!

Wrodzone wady układu moczowo-płciowego powinny zostać skonsultowane z chirurgiem dziecięcym czy urologiem dziecięcym.

W jamie brzusznej panuje wyższa temperatura niż w mosznie i ma ona negatywny wpływ na niezstąpione jądro. Opóźnienie interwencji chirurgicznej wnętrostwa może powodować w późniejszym okresie niepłodność oraz zwiększa prawdopodobieństwo rozwinięcia nowotworu tego narządu.

Spodziectwo jest wadą, która najczęściej nie powoduje zaburzeń funkcjonowania. W przypadku nawracających zapaleń cewki moczowej lub trudności w oddawaniu moczu konieczna jest korekcja chirurgiczna.

WAŻNE!! Wczesna interwencja chirurgiczna w przypadku wnętrostwa według zaleceń specjalisty chirurga dziecięcego ma kluczowe znaczenia dla utrzymania prawidłowej funkcji jądra.

Nadmierne wzrastanie jest najbardziej charakterystycznym objawem zespołu Sotosa. W przypadku stwierdzenia nadmiaru wzrostu bardzo ważna jest ocena parametrów wzrastania. W tym celu sprawdza się następujące kryteria: wiek morfologiczny, wiek kostny, wiek zębowy oraz wiek wtórnych cech płciowych.

• Wiek morfologiczny ocenia się na podstawie wskaźników antropometrycznych, czyli pomiarów poszczególnych części ciała i oceny ich proporcji. W schorzeniach przebiegających z nadmiarem wzrostu często stwierdza się zaburzenia proporcji ciała. W zespole Sotosa charakterystyczne są duże ręce i stopy oraz makrocefalia, czyli zbyt duża głowa. Uzyskiwane pomiary odnosi się do siatek centylowych, powinny mieścić się między 3 a 97 centylem dla płci i wieku. Sprawdzanie prawidłowego rozwoju dziecka za pomocą siatki centylowej powinno odbywać się systematycznie. Można wówczas sporządzić indywidualny wykres rozwoju dziecka, który powinien pokrywać się lub nieznacznie odbiegać od krzywej przedstawionej przy pomocy danej siatki centylowej. Ważne jest także odniesienie do przewidywalnego wzrostu ustalonego na podstawie wzrostu rodziców.
• Wiek kostny określa się najczęściej za pomocą zdjęcia RTG lewego nadgarstka, analizując kostnienie chrząstek wzrostowych odpowiedzialnych za wydłużanie kości długich. Uzyskane wyniki interpretuje się w oparciu o atlas kostny rozwoju ręki.
• Wiek zębowy określamy analizując początek wyrzynania pierwszych zębów (fizjologicznie ok. 6. miesiąca życia). Istotna jest także kolejność pojawiania się poszczególnych zębów.
• Rozwój wtórnych cech płciowych może posłużyć do oceny dojrzewania płciowego. Prawidłowo przypada on na drugą dekadę życia. U dziewcząt badanie wieku wtórnych cech płciowych przeprowadza się w oparciu o ocenę rozwoju piersi, owłosienia płciowego oraz wieku wystąpienia pierwszej miesiączki. U chłopców cechy płciowe ocenia się na podstawie rozwoju zewnętrznych narządów płciowych, owłosienia płciowego oraz wieku pojawienia się mutacji głosu.

Nadmierny wzrost w wieku dziecięcym w większości przypadków nie jest objawem niepokojącym. Do 10 roku życia nie ma przesłanki do konsultacji z lekarzem endokrynologiem dziecięcym z powodu nadmiaru wzrostu, chyba że dojdzie do zatrzymania wzrastania lub proporcje ciała będą zaburzone w znacznym stopniu.

Konsultacja ze specjalistą jest za to niezbędna w momencie stwierdzenia pierwszych objawów dojrzewania płciowego u dziewczynek poniżej 8-10 roku życia, a u chłopców przed 10 rokiem życia.

Dzieci z zespołem Sotosa wypowiadają pierwsze słowa z dużym opóźnieniem w porównaniu do ich rówieśników. Jest to niepokojący objaw, który powinien zostać skonsultowany z neurologiem, logopedą i ewentualnie innymi specjalistami. Starsze dzieci często prezentują trudności z artykulacją, czyli prawidłowym wypowiadaniem słów, niektóre jąkają się. W tych zaburzeniach pomocne okazują się zajęcia z logopedą, regularne wykonywanie zaleconych ćwiczeń. Często pomocna okazuje się także terapia psychologiczna i zajęciowa.

WAŻNE!! Ćwiczenia logopedyczne mięśni odpowiedzialnych za artykulację są także pomocne w terapii nadmiernego ślinotoku.

Dzieci z zespołem Sotosa często prezentują trudności w nauce, które mogą wynikać z zaburzeń uwagi, obniżonych zdolności intelektualnych, a także niewłaściwego zachowania. Każdy pacjent wymaga indywidulanego podejścia pedagogicznego, dostosowanego do jego zdolności i możliwości. Poziom wskaźnika inteligencji IQ w tej grupie jest bardzo zróżnicowany, niektóre dzieci są niepełnosprawne intelektualnie w stopniu znacznym, inne zaś prezentują poziom inteligencji na poziomie populacyjnym. Wynika z tego, że dzieci obciążone zespołem nie mogą być traktowane szablonowo i każde z nich wymaga indywidualnego podejścia. Pacjenci nierzadko kończą szkoły publiczne i zdobywają wykształcenie. Proces ich edukacji wymaga jednak wsparcia ze strony otoczenia, gdyż często obniżone możliwości koncentracji utrudniają zdobywanie wiedzy, a zaburzenia zachowania i tendencja do izolacji społecznej okazuje się problematyczna w funkcjonowaniu w szkole. Harmonijny rozwój dziecka powinien być wspomagany współpracą pacjenta, jego opiekunów i nauczycieli z wyszkolonym pedagogiem.

Dzieci z zespołem Sotosa powinny być objęte opieką lekarza neurologa dziecięcego. Każdy napad drgawkowy powinien zostać oceniony przez specjalistę, mimo że pojedyncze napady, zwłaszcza powiązane z podwyższoną temperaturą ciała nie są jednoznaczne z rozpoznaniem padaczki. Choroba ta wymaga szerokiej diagnostyki, która w większości przypadków nie umożliwia postawienia rozpoznania po jednym napadzie padaczkowym. Postępowanie diagnostyczne opiera się o badanie EEG, które polega na ocenie czynności bioelektrycznej mózgu za pomocą elektrod umieszczonych na czaszce. Pozwala ono jednak na rozpoznanie choroby jedynie w przypadku rejestracji fal w czasie napadu, dlatego stosuje się różne metody prowokacyjne, mające na celu wywołanie drgawek. Jeżeli to postępowanie nie powiedzie się, pacjent podlega obserwacji i w razie wystąpienia kolejnych napadów rozpoznaje się epilepsję. Jest to choroba, która z powodzeniem może być leczona za pomocą farmakoterapii.

Zaburzenia koordynacji ruchowej są częstą przyczyną wizyty u neurologa. U dzieci z zespołem Sotosa wynikają one najczęściej z obniżonego napięcia mięśniowego i mogą być korygowane przy pomocy rehabilitacji i fizjoterapii. Dobre wyniki u chorych osiąga się dzięki pływaniu.

W przypadku wystąpienia wodogłowia, czyli nadmiaru płynu mózgowo-rdzeniowego zalecane jest leczenie neurochirurgiczne. Polega ono na wszczepieniu zastawki w jamie czaszki, która reguluje ciśnienie płynu, a jego nadmiar odprowadzany jest za pomocą rurki wszczepionej pod skórę do jamy brzusznej lub do przedsionka serca.

WAŻNE!! W przypadku stwierdzenia w badaniach obrazowych poszerzenia układu komorowego bez wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego, nie rozpoznaje się wodogłowia. Jest to wada anatomiczna, która nie wymaga interwencji chirurgicznej.

WAŻNE!! Wszczepienie sztucznej zastawki wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. W przypadku wysokiej gorączki, bólu głowy i wymiotów należy niezwłocznie skonsultować się ze specjalistą!

W przypadku podejrzenia wady serca u dziecka niezbędna jest konsultacja z kardiologiem dziecięcym. Anomalie anatomiczne układu krążenia u dzieci z zespołem Sotosa rzadko dają objawy, czasami u małych dzieci obserwuje się męczenie przy karmieniu, u starszych duszność wysiłkową. Także w czasie badania lekarz pierwszego kontaktu może stwierdzić nieprawidłowości. Objawy te powinny skłonić do konsultacji specjalistycznej i poszerzenia diagnostyki w kierunku wad serca!

WAŻNE!! Niektóre wady serca wymagają interwencji chirurgicznej!

WAŻNE!! Leczenie stomatologiczne u pacjenta ze współistniejącą wadą serca niesie duże ryzyko zakażenia wsierdzia, czyli tkanki wyścielającej jamy serca. Przy wizycie u dentysty należy powiadomić lekarza o chorobie, aby mógł zastosować zapobiegawczą antybiotykoterapię.

Nawracające zapalenia ucha środkowego są wskazaniem do konsultacji otolaryngologicznej. Częste infekcje tej okolicy mogą doprowadzać do ubytku słuchu, który u małych dzieci może w znacznym stopniu zaburzać ich harmonijny rozwój. Leczenie zakażeń ucha środkowego powinno być prowadzone dosyć agresywnie, aby zmniejszyć prawdopodobieństwo powikłań.

WAŻNE!! Badanie słuchu jest wskazane u każdego dziecka z zespołem Sotosa, ze względu na prawdopodobieństwo współistnienia wrodzonej wady.

WAŻNE!! Wysoka temperatura ciała towarzysząca infekcjom powinna być zbijana lekami przeciwgorączkowymi, ponieważ predysponuje ona do drgawek gorączkowych!

WAŻNE!! W przypadku nawracających zakażeń dróg oddechowych czasami niezbędny jest zabieg usunięcia migdałków.

WAŻNE!! W przypadku osłabienia słuchu potrzebna może okazać się korekcja przy pomocy aparatu słuchowego.

Badanie wzroku przeprowadzone przez lekarza okulistę powinno być częścią diagnostyki w przypadku stwierdzenia zespołu Sotosa. Wady wzroku wymagają korekcji przy pomocy szkieł.

WAŻNE!! Nie należy odwlekać zabiegu operacyjnego zeza! Wczesna interwencja umożliwi pacjentowi prawidłowe, przestrzenne widzenie.

Regularna opieka lekarza stomatologa zalecana jest u każdego dziecka z zespołem Sotosa. Pierwsze badanie należy przeprowadzić w momencie, kiedy istnieje szansa, że pacjent będzie współpracował, ale nie później niż do końca 3 roku życia. Bardzo ważna jest dokładna i regularna higiena jamy ustnej, ze względu na tendencję do przyspieszonej próchnicy zębów.

WAŻNE!!  Dokładniejszą higienę jamy ustnej można osiągnąć poprzez użycie elektrycznej szczoteczki do zębów.

WAŻNE!! W przypadku stwierdzenia wady zgryzu niezbędna jest konsultacja ortodontyczna.

WAŻNE!! Ortodontyczna korekcja zgryzu może być utrudniona z powodu słabej współpracy pacjenta i współistnienia wad/zaburzeń układu kostnego.

Nowotwory u dzieci z zespołem Sotosa występują częściej niż w populacji ogólnej. Są one bardzo zróżnicowane histologicznie, dotyczą różnych narządów i okolic ciała, a także czas ich rozwoju jest zmienny. Zatem profilaktyka chorób onkologicznych jest bardzo trudna. W związku z tym nie wykonuje się badań profilaktycznych, które miałyby na celu bardzo wczesne wykrycie ewentualnych zaburzeń. W wątpliwych, ale i jednoznacznych przypadkach zalecana jest konsultacja z lekarzem onkologiem dziecięcym.

Dzieci z zespołem Sotosa ze względu na nieprawidłowości układu szkieletowo-mięśniowego powinny zostać objęte opieką ortopedyczną. Badanie przeprowadzone przez specjalistę powinno być elementem rutynowej kontroli. Leczenie deformacji stóp oparte jest na ćwiczeniach rehabilitacyjnych, fizjoterapeutycznych oraz wsparciu ortopedycznym. W ciężkich przypadkach wymagana jest interwencja chirurgiczna. Wady postawy w łagodnej postaci najczęściej są jedynie obserwowane, w cięższych przypadkach stosowane są specjalne ćwiczenia. Niekiedy niezbędna jest operacja.

WAŻNE!! Każde złamanie kości wymaga opieki ortopedycznej!

Ciężkie zaparcia są wskazaniem do konsultacji z lekarzem gastroenterologiem dziecięcym. Wielu pacjentów wymaga pomocy farmakologicznej, a w najcięższych przypadkach niezbędna okazuje się interwencja chirurgiczna (przy wypadaniu odbytnicy).